Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2019 roku umieściła niechęć do szczepień (ang. vaccine hesitancy) wśród 10 największych globalnych zagrożeń dla zdrowia, obok zanieczyszczenia środowiska, zmian klimatu, kryzysów humanitarnych, otyłości i braku aktywności fizycznej oraz patogenów lekoopornych. Niechęć do szczepień definiowana jest przez WHO jako „opóźnienie lub odmowa zaszczepienia pomimo powszechnego do nich dostępu”. Kluczem do osiągnięcia i utrzymania wysokiego poziomu wyszczepialności, poza zagwarantowaniem powszechnego dostępu do szczepionek, jest przeciwdziałanie niechęci do szczepień.
W ostatnim czasie obserwuje się wzrost niechęci do szczepień za sprawą rozpowszechniania nieuzasadnionych negatywnych informacji na temat szczepionek w mediach społecznościowych. Dotychczasowe badania dotyczące związku między niechęcią do szczepień a mediami społecznościowymi wskazują, że dezinformacja i obawy względem szczepień, obecne w mediach społecznościowych, mogą prowadzić do znacznych spadków wskaźników wyszczepialności. Zrozumienie przyczyn prezentowanych negatywnych postaw oraz opracowanie strategii walki z dezinformacją i odbudowanie zaufania do szczepień ma kluczowe znaczenie.
Jedną z największych i najczęściej używanych platform społecznościowych jest Twitter, z ponad 320 milionami użytkowników na całym świecie. Umożliwia publikowanie dowolnego rodzaju informacji w wiadomościach lub „tweetach” w ramach limitu 280 znaków. Międzynarodowy zespół badaczy dokonał analizy tweetów na temat szczepień w Skandynawii (Dania, Norwegia, Szwecja). Zdecydowano o wykorzystaniu Twittera jako źródła danych, ponieważ wszystkie konta użytkowników są publiczne, co oznacza, że informacje o użytkownikach (np. liczba obserwujących) i ich wpływie (polubienia i retweety) są publicznie dostępne i możliwe do wyszukania. Analiza dotyczyła postów opublikowanych między 1 stycznia 2019 r. a 31 grudnia 2019 r. – wybrano okres jednego roku, aby uchwycić wszelkie sezonowe trendy w rozmowach na temat szczepionek.
W analizie wykorzystano skalę 5C, która opiera się na pięciu przesłankach, mogących wpływać na indywidualne decyzje dotyczące szczepień:
- zaufaniu (ang. confidence) do szczepień i do całego sytemu dystrybucji,
- ograniczeniach (ang. constraints) – barierach psychologicznych i zewnętrznych (strukturalnych),
- nieuzasadnionym poczuciu bezpieczeństwa (ang. complacency), czyli braku postrzegania chorób jako zagrożeń,
- kalkulacji (ang. calculation) – zaangażowania w wyszukiwanie rzetelnych informacji,
- odpowiedzialności zbiorowej (ang. collective responsibility), czyli gotowości do ochronny innych.
Analizie poddano 1794 tweety (48% w języku duńskim, 15% w języku norweskim i 37% w języku szwedzkim), z czego 86% było autorstwa użytkowników prywatnych. Najczęściej tweetowano o szczepionce przeciw HPV – dotyczyło jej 81% wszystkich wiadomości. Tweety dotyczyły głównie zaufania (61%), następnie nieuzasadnionego poczucia bezpieczeństwa (18%), ograniczeń (15%), kalkulacji (15%), a najrzadziej odnosiły się do odpowiedzialności zbiorowej (4%). Zaufanie do szczepień i systemu ich dystrybucji wyrażało 57% wszystkich tweetów, natomiast brak zaufania – 4%. Autorzy badania wskazują, że analiza nastrojów społecznych na temat szczepień, wyrażanych za pośrednictwem Twittera jest użytecznym narzędziem do lepszego zrozumienia dynamiki uchylania się przed szczepieniami. Może bowiem dostarczyć praktycznych informacji pracownikom opieki zdrowotnej i organów zdrowia publicznego, możliwych do wykorzystania w celu złagodzenia dezinformacji w Internecie i obaw związanych ze szczepieniami.
Źródło: Fues Wahl H, Wikman Erlandson B, Sahlin C, Nyaku M, Benĉina G. Analysis of vaccine
messages on social media (Twitter) in Scandinavia. Hum Vaccin Immunother. 2022 Dec
31;18(1):2026711.